Editorial
Yru atyukheina liata tlyma, awnanopa ahmaohpakhyna
liata tlyma, viasa richâh bielôhawhpa reina liata chhao rai châ sala, tlaikao
reih a hmâhpa pakha pano ama y khiahta cha Khazohpa ta reih maniah a piepa Mara
reih hnypa ta, molâhpa reih ahlypa ta biereih pi ta, kalihpi eima toh thlâh ha
tyh.
Mara reih he eima byhnâ daona hnawh a châ tahpa he eima
my ha tyhpa ma a châ ma, byhnâ eima daona hnawh a châpa eima pahno rai rai
leipa ma a châ ma, eima my ha tyhpa ma a châ hri tly?
Sawhkhâ raihriapa ta, hlao hluhpi hneipa ta chhôhkha
eima chyh theina chhâpazy chhao he pakhâta ta eima pachâ tyh awpa he a peimawh
ngaita. Reih no-eihpa, chi no-eihpa eima châ vâta Khazohpa a chyhsa, Missionary
Rev. R.A. Lorrain nah nôvah hmâpa ta maniah tluapapua ta, âmo hriapasana vâta
sapa nata thlahpa lâta byhnâ eima daopa zydua he eima pachâpasia tyh awpa a
peimawh kaw. Ama hriapasana Khazohpa ta byhnâ pie ta, India sawhkhâ luhpazy
hnohta biereih ta, ryureina eihhrâhpa MADC taihta eima vaw hnei. Cha MADC eima
hneipa zawhzi ta sawhkhâ raihria pi ta, chhôhkha chhao eima chyh chyu hra.
Chavâta eima byhnâ daona hnawh cha khâpa hropa vaw châ
leipa ta, ‘Mara reih’ tlai hena Mara sawzy byhnâ daona hnawh cha a châ e tahpa
my leipa ta, Mara reih he pasô via lymâ sih la, a lei awpa pasaih leipa ta,
Mara reih hmahsie n’awpa ta a hriatuhpa nata pabohsatuhpa châ lymâ ei suh u.
Ahmaohpakhyna su liata pakha pano reih hropa a hmâhpa
ama y vâta Tlaikao reih hmâh khao leip’aw sih la, Mara reih ta chhihthapa ta
biereih lymâ ei sih la, chati ta cha Mara reih thai khohna vaw hnei hr’aw ei
ta, Mara reih he a vaw laiseih lymâ hra aw.
Mara saw kyh apachâna liata eima veihseih sala, reih
chôchâh liata deikua eima veihseihna he pachhâsa bâ chyu ei suh u.
THYUTLIA SAWZY
AHRA BÂ EI SUH VY
~Abie Nôtlia
Khazohpa ngiachhiena vâta Mara thyutlia
sawzy eimâ hra kaw khiahma tahna ei za hnei. A pachaipa ta Facebook liata
thytliapa hluhpizy ta ti nata râh, Mara râh châta eima saduthliena nata eima
kho dâhzy akawh kawpa ta reih tyh pi ta, pachâdâh nata hmô dâh chhao a lyu khai
tyh vei. Cha hawhta a za châ nota, keima cheingei chhao heta Facebook he kô 7
daihmâ tlai vaw hmâh ha bâ hra nata, ei thôhkhei ngâsâ ha. Ei pachâna nata ei
saduthlienazy laizaolaopa ta ei chapai tyh hra.
Anodeikua, ei rei khoh chaipa deikua cha
he bie he a châ. Marapa phopi padua awpa heta khâpa he ma eimâ ngiah/peimawh
chai tly? Mara râh tlâh n’awpa heta nâma nata keima heta khâpa hmo ma eima tao
hra aw? He maohphaohna he nâma ku liata a ypa hawhta nâ pahno beih ma? Na râh
heta a châ hnaw kawpa hawhta nâ pahno beih ma? Nâ pahno leipa a châ khiahta la
Nationalism chhôhso lôhpi phaoh/hnei awpa ta, nâma kha nâ ‘Bâti’ tua awpa â
ngiah thlyu aw.
Bie hluhpi za rei awpa ei khoh kaw
tarawpa ta, bie nata hla thai kawpa ei châ leipa vâta, Marapa phopi padua awpa
ta keima mopakha ta ei palôhrupa liata ei za paveih tyhpa nata ei pachâ peimawh
kaw tyhpa, ei thyutlia heihzy lâ liata ei rei khoh kawpa he â pazipa ta ei za
reih laih tua aw.
Mara
reih pasâhsa ta pabohsa awpa he thyutlia sawzy maohphaohna a châ:
Marapa phopi padua awpa ta peimawh kawpa
he khâpa hmo hema a châ aw? Chi nata Pho pabohsa n’awpa heta khâpa chhaichhi he
ma pha chai aw vâ? ‘Reih’ Mara reih tlai he a châ. Atahmâno tawhta Mara reih
pasôna châh pahno leipa ta eima khâsia vei khiahta cha, atahmâ tawhta kô 10 pa
liata cha eima râh chhôh liana heta Mara reih thei awpa y khao leipa aw ta,
Marapa deikua y taraw hra ei sih la, reih thei awpa a y khao vei khiahta cha,
Chi nata Pho aleipa eima châ ha bâ aw. Marapa tahpa ta rei awpa y khao aw ma
pi. Mara reih pabohsa ta, cheihchalo laih lymâ awpa heta thyutlia sawzy eima
maohphaohna â sâh kawpa ta ei pahno. Chavâta thyutlia sawzy pi ta atahmâ tawhta
cha, Mara reih hmahsie via n’awpa ta SMS,Facebook nata Internet etc liata zy
Mara reih he hmâh hluh via lymâ ei suh vy. Tlaikao reih ta SMS “Mate ka ngai che”
tahpa hlâta cha, na pikheipa reih Mara reih cheingei ta, “Eidao…ei cha vâ kaw’’
tahpa he hmâh pachhi tua rai, â ngia via syulyu! Marapa phopi padua awpa ta
thyutlia sawzy eimâ tivy tua awpa â ngiah
Ei rei chiehpa hawhta atahmâhlâ he
Facebook liata Mara râh pawlitiks chôchâh reihpa ta nata a eichhiapa ta
thyutlia saw hluhpi achiavopa ta eimâ hmaohpakhy hôlô, a ly chhao â chhih
hmeiseih. Anodeikua, Mara thyutliazy pi he nô nata paw kalachhôh lia eima y
chhôh nata, Top-up khô n’awpa nata Internet Pack khô n’awpa dâhdei chhao eima
nô nata paw, chhôhkhazy eima hiah thlâh chhôh heta la,Mara râh châta eima
saduthliena nata eima ‘Dream’ zy he khâpa sisaw leipa hawh deita a châ aw. A
sia kawpa ta alâpa nata â hno thlâh hapa cha, Satlia pakha heta atlyh chy ta
Facbook liata MDF/Congress pha leizie nata ama hmo taodâh a kho leina zie
reihpa ta, MDF/Congress cha Mara râh châta Party pha chaipa a châ zie thata a
reih tyh. Thyutlia thokhazy deikua cha Neutral kawpa ta MDF chhao Congress
chhao, MNF etc chhao reipachhiepa ta, ama reipapha tyh. Anodeikua, kha thyutlia
paw kha atlyh daihti vaw châ ta, Vote pathla a vaw daih ha ta, pangiasa leipa
pita Congress a vote syulyu ha chamaw! Khazia rimâ maw? Facebook lia cha râh
kyh a pachâ kaw mâmawh? A chhâpa cha he
vâna heta tlâ châ vei ma? Nô nata paw, Chhôhkha kalachhôh liata a y thomo thlâh
hapa cha a chhâ chhâna Last Moment liata cha a nô nata paw, Chhôhkhazy ta ama
pahnie (Convince) ha pyly. Yzie za hnei khao vei.
Cha hawhpa duahmo liata aduahpa
eima châpa vâta Marapa phopi padua awpa ta a hmeiseihpa tlaita keih chakâ awpa
he a ru ngaita kaw. Thyutlia saw eimâ tivy ha khiahta cha riahpha kawpa ta a
hmeiseihpa (Practical) ta nata riahpha kawpa ta keih chakâ awpa chhao eima ngâh
aw. Chavâta, hy unawh, Nâma mopakha kha avaw tivy ha tua la, cha tita la
thyutlia sawzy pi heta Mara phopi eima padua thei aw.
Mara
thyutlia sawzy ta zyhna kyh pachâ peimawh ei suh u:
Khâpa hmo rai tao ei sih la, hmia eima
pasah awpa cha eima Krizyna he a châ. “Na
chakao khoh leipa chi nata pho cha, pahleipadiapa ta y tlôh aw ta” tahpa
bie he eima nahkao ta a thei hluh kaw! He bie he bie dopa, bie hrohpa a châ.
Khazohpa apahno leipa nata chakao khoh leipa chi nata pho he Khizaw liata
nawhna lâ ama pangai via laih lymâ.
Mara thyutlia sawzy pi ta Khazohpa
pahno ei sih la, ato kyh liata hmia eima pasahpa a châ khiahta cha, sapa nata
thlahpa liata byhnâ to aw pi ta, râh châ chhaota byhnâ eima tlôkhei thei heih
aw. Pari-pangana chôta “Marasaw” tah thlâhthlipa heta khâpa râh rônahpa hmahta
maniah tlôkhei beih aw vei. Abeipa eima Khazohpa eima pahnopa a châ khiah cha
eimâ chuna nata eima hmotaona kyh lia maih ta byhnâ piepa ta eima y aw tahpa he
biedopa nata bie y chiehpa a châ. Chavâta, Mara thyutlia sawzy pi ta eima
Khazohpa he pahno ei suh u.
Nôpaw
hmiatuapazy nata ryureihtuhpazy thlahsana châh pahno ei suh u:
Thyutlia thokhazy pi ta nôpawpazy pakah
tawhta ‘sâlâ’ tahpa reikah eima hlao châh aza y tyh. Facebook liata reichhona
(Comment) eima pie dâh nata eimâ chhy dâhzy he a châh ta cha mo â dy lei kaw
tyh. Reichhona eima pie hlâta hezy he chhôhso lôhpi liata khâ athei thlâh ha ei
sih la tahpa ei khoh kaw.
Marapa phopi padua awpa ta
riethei thachhâ panaopa chhao apapeisa leipa ta, o nata lyu siesai ta, mathlai
chhaota noza hmiachhie âla laihna chôta keih a chakâtuhpazy ama châ. Taheihna
thâh lâ cha, atahmâ ta râh kyhpachâ âtahpa thyutlia sawzy hry liana heta New
Siaha tawhta Siaha Bazaar taih phei ta asie hohpa chhao y ma pi mâmy! PL Region
ama hia daihti no nata District Council eih-hrâhpa hmô awpa ta keih ama châkâ
daihti nozy chhochhi cha ama rai, kha daihti nota sawkhâ rai sôh kawpa siesaipa
ta nâma nata keima, Marasaw châ heta keih ama vaw chakâ. Cha nota nâma nata
keima ta ama hmo taochheina nata ama taopasipa sai reih/tlua pi ta, ama hmo taophapa
deikua thei lei pachâsapa ta reipa khoh ma pi. A pei chaimâh; bâsai ei suh u.
Tawhla, atahmâ ta eima râh
nôpawpazy chhao he ama hmotao chheipa nata ama pado leina sai reipa thlâh ha
leipa ta, ama hmotao phapazy chhao reipa hra ei suh u. Nâma nata keima eima
pahnopa nata eima hmôpa khô lâ liata Mara râh châta zâ mokuh-ramâ chhao khaih
leipa ta, achhô azâ ta rai ama hria tyh taraw! Chavâta, kheihtarai châ hrasala
hy unawh; asohsi ei suh vy.
A chhâ chaina liata ei thyutlia
heihzy lâ liata ei rei khoh kawpa cha, nâma nata keima heta Mara phopi padua
awpa ta taotheipa eima hnei hra na tahpa he pahno ei sih la, khâpa kao liata
chhâ a phana lâta Mara râh hmia phaozie he panano a chhuah ei suh vy.
‘Mara râh nata Khazohpa châta’
Zawpi ahmaohna
(Public Gathering )
~ H. Beialikô
Nôhro
New Colony - II
Siaha
Zawpi ahmaohna
tahpa he reihpasia
byuh leipa ta a yzie cha
eima pahno thei
aw. He liata
deikua cha a yzie
(meaning) châ leipa ta, a châna (nature) lâchhâh
rei ei chhuah aw. Eima
society heta phana
kyh liata nata
chhiena kyh liata
alykhei ta, ataokhei rairie
awpa he â
pahmô kaw bâ pi
ta. Eimâ ngiapâna vâta
hmopha taona
hawhta eima pachâ
vâ chhao a châ nahta
pangiasa â chhih. Hlâno
eima mahnô nata
mahpawzy tawhta eimâ
vaw pachupachhuah tyhpa palôhâh
veiseih, pachâna pahnopa
nata taozie ngiapa
a châ vata chhao
a châ nahta pangiasa
â chhih. Cha dei leipa ta khizaw
sôhtlâh a lapa ta, eima hro â kaw sâh
viapa vâta chyhsazy
taozie ngiapa eima
pahnopa nata eima hmôpazy
vâta chhao a châ thei
aw. Eimâ ngiapâna a sianô
kaw vâta chhao
châ leipa ta chyhsa hluhpi
ta ama tao hra vâta nata
Krizyhpa eima châ hrana vâta apakhypazizy chhao
eima tiama ngaita
kaw hra.
Hlâno
eima mahnô nata
mahpaw no ta eima vaw
pahno beih leipa; pinoh
alyna (Birthday celebration) nata
aduanoh alyna tahpa chhao
eima hryta a panâ (Common) kaw bâ.
Khiliah liata kheihawhpa
hmotaona (functions) vâta
tlyma zawpi ahmaohnazy
chhao eima hryta vaw y
ngâ kaw tyh bâ hra ta. Khitlâh
nôpaw penawhzy pachhuahpanohna vâta
mapi ahmaohna chhao hmô
awpa a hluh kaw. Khizaw
hmahsiena arâpasuana eimâ
chadai hra vâta
eima tlyliah (field) liata zawpi
a pôhpakhyna chhochhi cha
reih tiah awpa châ
ngyu vei.
Khâpa rai
châ sala he
zawpi a pôhpakhyna a phana
nata pha leina
tlyma he rei a chhuah
leipa na ta. He hawhta
mapi eimâ hmaoh-hmâna
liata chyhsa hluhpizy
ta eimâ tyuduah dâh
he rei ei khopa
tlao a châ. Chyhsa hluhpi
ta he hawhta mapi
eimâ hmaohpakhyna daihtizy
liata a tyudua dâh,
ydâh hrodâh he
thai tyh leipa pi ta. Eima hrozie
ngiapa nata phapazy
pua khei ta palâhâh
eimâ chhuah kaw no
ta keimo
liata khâchâ âbai
hapa, moleina vâta eima
vaw pîkheipa apalaina, kei
â tahna, sasyh â hmô
pasâhna, a chaluahchadâh khonazy
(Trying to become
Public figure), vâta eima
palôh a vaw pahnie
(Control) hmâ khao tyh
leipa pi ta. Chyhsazy mohmô
ta â lâhâhna
liata angiahna, zachhihna,
mohphana nata thâphana
(In search of
temporary Populoarity) tlyuh leipa
nata adaih parei
leipa cha tluapa ta
eimâ tymâ khei
tyh. Thokha cha he
hawhta zawpi apôhpakhyna
su lia heta khichai
laipa hawhta â pachâna
hnei tyh ei ta,
kha su
liata ama vawna
chhâpa nata zawpizy
zana (Public Respect) châh chhao
pahno khao leipa ta
ama bierei khohpazy
reina daihti hawhta
amâ pachâ tyh. A
nahthlietuhpazy hmiakô ta
châtuhpaw(Actor) hawhta â pielyu
ei ta, ama kiah
liata a ypazy
palôh pahnie amâ
chhuah tyh.
Zawpi
eimâ hmaohpa he a
chhâ -vâpa nano nanopazy
vâta châ tyh ta. Cha
a chhâ- vâpazy yzie lymâ
hawhna chata eima
pathipalôh phaozie
(Mentality, Mood) nata
eima hmiaphaozie (Our
Countenance, Demeanour,
Facial Expression) chyu
eimâ thlathlâ thai
laih hr’awpa a
pha ngaita aw. Alyna
kyhzy a châ
khiahta cha alyna
hmia nata thaphana
palôh phaohpa ta eima
pua laipa awpa
a pha. Ahneina kyh
a châ khiata
cha alykhei ngaita
kawna chôta ahlaopa ta, myuhhneituhpa nata
myuh nata ama
chhôhkha thâtih phanazy reipa ta a
chiavo ei sih
la, hmosaipiepa nata
khokheina chi nanopazy
hlâpa ta alei nata
avâ byhnâ awpa
ei sih la.
Ngiapâtuh phapa Krizyhpa
chhôhkha paduapa ta sathei
byhnâ rônahpa ama
vaw to lymâ
thei n’awpa ta khokheina
ku chalyuna (Chibai) chôta
pathlie tyh ei s’u.
Cha hawhna chata
vâhneina, hlaotlohna alyna
nata hâti a pîhpa
alyna tlyma, pihnoh
alyna, birthday party tlyma
a châ khiata cha, pathipalôh hmeiseih
ta alykhei kawna chôta, eimâ lykheina palâsana
châta hmosaipiepazy chhaota
khokheina byhnâ awna
chôta ahlao ei sih la. He hawhpa daihtizy
liata keimo khopa
maih reina su rypaohpa châta
hmâh leipa ta, â
vaw / kei lykheituhpa pakha
eima châna hawhta
eimâ lyhkheipa thâtih
phana lâchhâh ta
reina châta tlao
hmâh ei sih
la â ngia kaw
aw. He hawhpa programme
a hlao awpa ta
a puapa eima châ
tawh tly cha. Eima
theina zydua papua
hrapa ta programme hlao
a patlohtuhpa pakha
châ achhuah ei sih
la, a programme a
patypamâtuhpa, a pabuapabâtuhpa deikua
cha eimâ chhuah
awpa châ vei. A su
nata a daihti
ta liata ypa ta, he hawh
daihti ta chhôhzy
lia he châ â
pasai lyhlia tyh ei
sih la, a daihti
chhôh zydua pua pâ
tlâ leita eima
y awpa a pha. A
kiapâh liata a vaw
paropasa kawpatuhpa deikua
eima châ lei awpa a pha.
Cha hawhna
chata chhiena vâduana
kyh a châ khiahta
cha, pathipalôh hmeiseih ta
a taokheituhpa, a pasakheituhpa eima
châ hrazie eima
hmiaphaozie liata nata eimâ pielyu liata
hmô thei awpa ta
eima palâsa awpa
a pha. He hawhpa hmo
a tlô tyhpa he
chyhsapazy eima khozie
nata a chhuahna, ryhraona a châ
lei vâta pahnokhei
thai kawna chôta
nata pachâ thai (noh-dao) kawna
chôta eima buabâkhei, pathlâpazi khei
awpa nata eima
palôhpahawh awpa he
eima taozie awpa a châ. A thei khiahta
la a su
liata ypa ta a
daihti chhôh zydua
eimâ sohsi awpa
a pha. Reih chiehpa
hawhta a khôtho
lâ liata nata a
kiahpâhzy liata vaw palopasah ta, vaw lôhawh
chaimâhpa kha taozie
ngiapa châ hlei
vei. He hawh daihti he
daihti rypaohpa ta hmâh
ta chyhsazy hmiakô
ta mohphana tluapa ta
keimo aohkhopa maih
reina su châta
hmâh hr’awpa chhao
châ hra vei. Vâdua
pachârôh penawhzy taokhei
awpa nata palôhpahawh
hra awpa ta a kei puapa eima
châ khiahta cha, reihluh-kahluh leipa ta
molo-salo ta ta
a daihti chhôh
zydua a su
liata eima y awpa tlao a
châ.
Khizaw
hmahsiena vâta nata
chyhsapa thaina â sâh
ngaitapa vâta moto ta
eimâ phuhphiapa ta
Cell phone (Mobile) â chaba
chyu bâ hra
pi ta. Chyhsa hluhpi
ta deikua a hmâna
dopa liata hmâh tyh
veih ei. Cell phone he mo pakha
likah(likawh) (Inter Personnel)
bie â chhona châta
hmâpa châ ta, chavâta he hawhta
zawpi pôhpakhynazy liata hmâh
awpa chi deikua
châ vei. A thei khiahta la
switch off ta sopa he a
pha chai
aw. Cha leipa ta silence /
mute chôta a vaopa ta hmo peimawhpa
vâta call zy
eima dao pathlei
khiahta cha thlaita
thyukheipa ta a dadua ta
ta mapi hmô
leina lâ vaw kheipa ta bie
a chhopa he
taozie ngia kawpa
a châ. Zawpi eima zana
palâsana chhao a châ hra. Eima
Beipa eima reithaina
su, Achhyhna O (Church) zy liata chhochhi
cha, daihti peimawhpa eimâ
hmâh chhôh zydua
he pachhipapua lei
awpa a pha chai.
Kheihawhpa daihti he ma
eimâ hmâh ngâhai
tahpa chhao pachâ
khao leipa ta eima
handset camera a
sia kaw vâta
â vaw selfie
ngâpazy he hmo
ngia lei kawpa a
châ. Chyhsa nohkhih leipazy
taozie dei a châ tyh.
Pihnô
Lalriliani (Pi Rii, W/o. Lalthanhawla)
he mawrâh (Mizoram) liata cha
public manner , public attention
a hnei pha chaipa
hawhta rei tyhpa
a châ. Zawpi hmia
liata â tyudua dâh
he reithai tlâh
a châ kaw
thlyu aw, “Pi Rii
movement ” tahpazy ta
ama reih tyh.
Mawrâh chyhsazy nata a
pachaipa ta keimo a ngiapâtuhpazy châta
a mopâtlâh a châ
kawpa nata taozie
a ngia ngaitapa a châ
tlai ! Zawpi-sâhpî hry liata
molo-salo ta ta ku
chakhi na chôta
a tyuduapa hi. Zawpi eima
zana palâsana nata
keimo hlâta chyhsa hropa
eima papeimawhsa viazie
palâsana a châ
hmeiseih. Cha dei châ
leipa ta eimâ kei hlaopa
daihti eima pasôzie,
eima papeimawhsazie nata
eima kiapâh liata
a tyuhpazy zana eima
palâsana chhao a châ.
Keimo daihti sôhpazy
siesai khaipa ta kha
daihti a pasô
kawtuhpa, a papeimawhsa kawtuhpa
eima châzie eima
palâsana a châ
hra. “A hrupa chhao
he a rei leipa ta
â tyuh thlâh
ha khiahta cha
a sopa hawhta
pachâpa a châ” tahpa ta
bieso ta maniah ama chho
tyhpa hawhna khata, zawpi
hry liata reihlei-kahleipa ta
eimâ tyuduapa heta
chyhsa sopa nata
chyhsa nokhihpa eima
châna a palâsa. Ei
paw ta eima
chyta nota siku
liata maniah a pachu
tyhpa, “Kuang-kua” he zawpi
a hmaohnazy liata eima
hmâh tyh awpa
nata eima hnei
chyu awpa a pha
kaw. Ku chakhipa ta bie areihtuhpa
eima uahnao ha
khiahta cha, ano
tawhta khâpa hmo
phapa tlyma eimâ
chu hai tahna
a châ.
Pathaihna kyh
he a pachu chanei ngâthlâh
eimâ ngiah tyh. Abeipa
eima Khazohpa eimâ hnia
chaina a châ tahpa
eima pahno hnokhua
ta cha zyh
lyhlia a chhuah
ei suh u. Zawpi
sâhpi pôhpakhyna su a
châ vâta
nata keimo pahrâna
suh a châ lei
vâta thapasana nata kyhpachâna hnei
leipa ta papeipahliasa lei kawna chôta papuapalei
ta paraoparâtuhpa eima
châ awpa châ
vei. A hneituhpa palôh
phaohpa ta thapasana nata
kyh pachâna chôta
a khâsiatuhpa tlao
eima châ hri awpa
a châ. Chyhsa hlupi ta
he hawhta zawpi
ahmaohpakhynazy liata niedo
awpa nata cha-eih-cha-â (pa-ô-pa-â) awhpa
a vao thai
kaw tyh ei ta, Thokha chhochhi
cha â ngia lei
kawpa ta âlâhâh kawpa ta zawpi
hry liata kaw
pachhi ei ta, ama viasa sahlaozy nata a
palopasah kawpa ta ama
niedoh (pa-ô-pa-â) tyh. Ama niedona
(pa-ô-pa-â na) hniehnôh,
a hyhkua (Covers) pazy cha amâ
tyuna su liata
ama siesai heih tyh. He
hawhta châ leipa ta eima vaw niedoh (pa-ô-pa-â) khohpazy
a vaw châ
hapa chhaota a ru
lâta eima kiapâh
liatapazy mohmô lei ta pachhipa ta niedohpa
châ sala. Eima niedona
laibâhpa tlyma a hyhkua
zydua ta chhao
keimo viapakao tlyma
Chaopasy byh (Pocket) chhôh liata
a vao pâ
tyhpa châ sala
a pha kaw
aw. Tawhta la he
hawhta niedopa tlyma,
pa-ôh-pa-â pa â
chakaih n’awpa he a
su hmo
reizie ta a châ.
Apakhyna daihti nata
â chareipakhyna suzy
he Abeipa eima Khazohpa eima
reithaina nata palyupalihna
su nata daihti
a châ vâta
a sohsi thei
ei sih la
a pha kaw
aw.
Eima
hronazy ta pasi
lyh bao sala, hnatlâpata
eima y lymâ
thei khiahta cha, khizaw
liata a pahrâh
hrapa chyhsa eima
châna hawhta kheihawhpa
daihtizy liata ma
cha, he hawhta
zawpi a pôhpakhyna suzy
liata eimâ hlaohlina
daihti a vaw y
hra thlyu aw.
Cha hawh daihtizy liata
he liata eima
reipazy he khâ a thei
tyh ei sih la,
he liata eima
reipa hlâ chhaota
taozie ngiapa nata
hrozie ngia viapa
eima pahnopazy chhao
zawpi a pahmô (Introduce) tuhpa châ
eimâ chhuah awpa a
châ. He
hawh daihti nata
suzy pahnona chôta
â pielyu thaipa
nata y dâh hro dâh a
thaipa chyhsazy he,
chyhsa nohkhihpa, chyhsa sopa, chyhsa palôhah
kawpa nata chyhsa
za â chhihpazy
ama châ. Tawhta la
he hawh daihti
noh he cha
molai, mochyh, hneirôh, dyhchhie, hmipha, hmichhie â
pathlûa-pathlâna y leipa ta
eima zydua ta
ta â lyupa ta
khotalaina (Equal liberty)
eima hmâh khohna (Enjoy) daihti
a châ vâta, keimo ta eihpa daihti
hawhta â pachâ
ta, ryhpaohna totie lana
daihti châ vei tahpa
eima pahno awpa a pha. India râh
democracy râh laichaipa liata a pahrâpa
eima châna hawhta
eima khotalaina (Freedom) he a
phana lâta hmâh a
chhuahpa ta Citizen siavovâ
kawpa (Smart citizen) châ a chhuah
chyu ei s’u. Cha cha
eima râh (nation) châta eima
pie theipa, eima taothei
hria theipa (eima Contribute
theipa) nata eima hlâ theipa
miakha a châ. Zawpi heta
keimo attention hâ
leipa sala, keimo ta
zawpi hnohta eima
attention eima pie ( hlâ)
hri awpa a châ.
Tahmâ
tawhta la zawpi ahmaohna liata
eima vaw pua heih theipazy a châ
khiahta la hezy he kha
â chakaihpa ta â
chaba (Keep with) tyh bâ ei s’u.
A miakhana liata eima
thei theina nahchakao, nahkao(Ear) he châ
se. A mianona liata eimâ sôh
theina, eimâ kohki theina
(Discipline) he châ heih
sa la. A miathôhna liata
eima daotheina, eima pathipalôh pachâna
nata pahnothaina (Our
Attention and Understanding) zy hi.
Machâ PT. Hlychho (L)
nata Keima
~ HC. Malsawmthanga.
Machâ PT. Hlychho (L) moh he ei
nahkhaoh ta a theina rei ha ta, hmô byuh kaw tyh na ta, anodeikua charâta hmô
thei va na. Kô 2004 khata Achuna asâh viapa pazao awpa ta Shillong khihpi
pangai hra na ta, Shillong Mara Church liata ei pakhy tuachai nota ei vaw hmô.
Ei hmôpa dei châ leipa ta, apakhyna liata biereihtuhpa châ ta, a biereipa chhao
LIVE tlaita ei nahthlie. Hmia apahnosa ta, bie achho awpa khoh kaw taraw na ta,
ei ngâhna ta â daih leipa ta, palôh-y kawna chôta ei disai haw.
Union Christian College, Barapani
lâ Graduate apazao awpa ta ei zu hapa vâta kô thôh chhôh (2004-2007 kô thaona
taih) kha cha a phathipa ta apakyhna hnei thei leipa pi ta, keima ta pahnopasia
kaw hr’aw sala ano ta deikua na pahno sala pangiasa va na. Graduate ei patlô
tawhta kô 2007 kô thaona lâ tawhta deikua NEHU liata a pazao awpa a ngiah ha
ta, Shillong khihpi lia pahrâ bâ awpa ta ei kaw pasie ha hra.
NEHU Central Library ei ngia
tuachaina liata ei hmo hmôpa chata Machâ PT. Hlychho ta molâhpa râh liata
Marasaw hmia a pakai zie hmô na ta, ei pasâhsana cha thata a pôh rili. Library
chhôh eimâ ngiana chachâh daih lâ liata Châbu sona lai kawpa he vaw y ta, cha
liana chata North-east chi nata pho nano nanopazy thâtih (History) arona bu vaw
soh pakhy ei ta. Ei mo pataw nahta a châbu ropa ‘Maraland: Yesterday and Today’ tahpa kha â lâhâh kawpa liata vaw y
thlâh ha hra ta, ei viasazy hmiakô liata ei hmia a kai ngaita kaw.
Ama veihseih kaw ta ‘Cha-ia sa lei, sa pachâsapa’ ama tahpa
hawhta Shillong ei kaw ngai tawhta rei leipa liata MSO Sub-Headquarters
Shillong liata Executive Member châta na vaw rao hra ei ta, he tawhta cha Machâ
PT. Hlychho (L) nata Abeipanoh my apakhyna nata MSO Committee liata eimâ hmô
hluh kaw bâ. A rei leipa liata ‘Pasaipha Monthly Newspaper’ liata Editor châta
na rao heih ei ta, thâtihbu Mara reih ta eima vaw papua tawhta chhochhi cha keima
ta hmia apahnosa angiah khao leipa ta, ano ta nâ pahnia ta, na pasopakâ ta, na
reithai pakhei ta, ei luh na palai ta, thata eina deichhy.
Mara reih pahâkhei kawpa ta Mara
Literature thapasa kawpa a châpa vâta, Mara reih ro dâh nata bie siezie thata na
pachu tyh ta, a châhta chhochhi cha eima pahnona dâh â lyu lei vâta thata eimâ
eichhia daihti a za y tyh hra. MSO lia dei châ leipa ta Awnanopa liata
chakaotuhpa châta eina vaw la tawhta chhochhi cha Awnanopa Committee lia taihta
avaw hmô lymâ pi ta, eimâ vaw tlanô ngaita kaw bâ.
A samoh rihchâhpa châ hr’aw sala,
ei theina hawhta Mara reih ta apuapa thâtihbu ei buakhei tyhpa vâta ‘Viasa’
hawh tlaita nâ pakyh tyh ta, Mara reih rozie chôchâh liata pahruana pha viapazy
eina reikhei tyh. A châbu ro chiehpazy na chhai ta, a ro haipazy na pahmô ta, a
saduthlienazy na chho ta, ei pachâna chhiehrupa ei chho hrapazy cha daothei
kawpa ta a nah a pachôh tyh hra. Mara-English
Lexicon a roh haipa thâtih thathyu kawpa ta na chho tyh ta, eima pano ta
eimâ ngiahtiah lei kaw tyh. Liahsa a patlô daihmâ hapa cha patlô hmâ khao leipa
ta maniah a siesai hapa a châ.
Mara reih nata Literature hmahsie
n’awpa châta a daihti hluh via a hmâna thâtih zy, he vâta rairuna thata â tyh
tyhna thâtih zy, eima râh a kaw vâ kaw tyhna thâtih zy nata Mara reih ta châbu
hluhpi pua thei sala tahpa a khona thâtih zy na reikhei tyh ta, eima pano deita
ta saduthliena meihthâh eima pazawh tyhpa kha a châ. Rei via awpa a hluh kaw,
he rakha châ sala, ahyma Machâ PT. Hlychho (L) cha a châ tahpa duah vaw moh tua
ei sih la, he tawh heta Mara Literature sahdô liata pawpi angia chaipa hry
liatahpa a châna zie cha eima pahnothei ngyu aw.
PT. Hlychho (L) thâtih chyupa
Ano he 12th June 1947 khata
Siaha Vaihpi liata vaw pih ta, kô 1970 khata Cherrapunji Theological College,
Meghalaya liata Diploma in Theology patlôpa ta, kô 1975 pa khata Eastern
Theological College, Jorhat tawhta B.Th cha a vaw patlô heih. He kô (1975)
khata Garo Laihsa C.T. Sangma nata hrochhôh châta kaolâh awpa ta ahnei ei ta,
sawchapaw pathôh nata sawchanô pakha ama hnei. A lahpinô Pihnô Sangma he
Meghalaya Civil Service Retired a châ.
Lahpinô a hnei tawhta Tura High School
liata Asst. Teacher rai hria ta, kô 1981 khata Bank miakha liata Officer rai a
hria heih. Shillong khihpi liata ama chhôhkha ta pahrâ ei ta, Puhpa PT Hlychho
he Shillong liata Mara sawzy â pakhy n’awpa su pasaina (order) hiahtuhpa hry
liatahpa châpa ta, Puhpa RT. Zachônô nata Mrs. P. Beiha zy chhaota apakhy
pasaina he ama vaw la. Shillong Mara Church paduatuhpa hry liata a kôpipa pakha
châ hrapa ta Rev. P. Riabi, Rev. N. Haolua nata ahropazy chhaota ama vaw padua.
Shillong Mara Church â vaw dua tawhta kô
khazie leichâ ma cha Awnano Hyutuhpa ta vaw y lymâ ta, ama chhôhkha ta Tura lâ
amâ pasiena taihta he chakaona rai he a vaw hria. Shillong liata a y chhôh
zydua liana heta MSO Sub-Hqrs. Shillong liata chhihthatuhpa nata Adviser/Sr.
Adviser/Patron etc rai vaw hria lymâ ta, Marasawzy ta Shillong khihpi liata
pawhrâh chaipa ta ama vaw mo tyhpa nata thlah amâ vaw palôhna chaipa pakha a
châ.
Mara Literature châta a theina nata
thaina zydua ahmâh tyhpa Puhpa PT. Hlychho heta English nata Mara ta châbu
khazie rakha ma vaw papua ha ta, Article pha kawpa chhao vâro a vaw roh ha hra.
Machâ PT. Hlychho châbu ropazy:
ENGLISH
1). English-Mara Dictionary
2). Mind of Christ
3). Maraland: Yesterday & Today
MARA
1). Via Dolorosa
2). Thy Kingdom Come
3). Saint Paul
4). Mara Proverbs
PT Hlychho nata Sangma zy heta sawchapaw
pathôh nata sawchanô sia kawpa hnei ei ta, ama saw nah raihriana duahmo cha he
hawhna heta a châ:
1). Abraham,
Addl. SP at Baghmara, Meghalaya
2). Gracy,
ano he Canada liata dyh châ ta, Lecturer rai a hria hai.
3). Benjamin,
Junior Accounts Assistant Officer at Tura Treasury
4). Andy,
Lower Divisional Assistant Officer at IG Office, Shillong.
Mara Literature châta a hriapasana nata
paryupa zydua vâ heta Puhpa PT. Hlychho he Marasawzy ta my beih leipa aw pi ta,
chhâ a vaw y awpa liata eima pasô via rili aw. Puhpa PT. Hlychho (Abraham Paw),
Kô 66 ta uhtheipa cha vâropi Cancer pasana vâta Thohna-O liata mohôhpa a châ
tawhta, he khizaw rietheina râh puasaipa ta a tlyzaw râh lâ cha târi noh 2nd
Nawh, 2014 @ 12:30 pa khata maniah a siesai haw. Tura, Garo Hills District,
Meghalaya liata pabupa a châ.
SÂPHAO/CHHAOHPI
~ K. Pari
‘Sâphao’ tahpa he Matu reih châ ta, ‘Balyh’
tahna a châ. He liata Balyh eima tahpa he âmo chhaota Balyh palyusa kaw hra ei
ta, chavâta âmo reih ta ‘Sâphao’ tahpa ta ama bi hra. Marapa ta cha Chhaohpi
tahpa ta eima bi. A chhâpa cha alô he a chhaohpi ta a ypa vâta a châ thlyu aw.
Lôpanô lai kawpa sâthôh sâpalih y ta, cha hryta sâkhapa cha Balyh a lyu kaw. He
su he khahlâ tawhta eima mahnô-mahpawzy ta ahripa pahrâna supipa hawhta ama vaw
pachâpa a châpa vâta ama ziehchhôh kaw.
Saphao (Chhaohpi) he Palâ râh
chhôh, notla lâ Beinô chavah liata a ypa châ ta, a su ngai awpa ta Lôdawh tlô
tuapa châ ta, Lôdaw tawhta 5 Minutes rachhôh Motor ta arâ tawhta Beinô chavah
za tla pi ta, cha tawhta a hnaw lâ 20 Minutes rachhôh Balyh (Speed Boat) ta
eima ngai tawhta a su eima tlô thei. Phei ta khiah cha vâro sao a byuh aw.
Atahmâ cha he su he Lai râh ôna chhôh lâta ypa a châ. Châhrasala, khahlâ ta
Marapa râh a châpa châ ta, mahnô mahpawzy ta ama vaw laihzaolaona nata thâtih
ahneipa a châpa vâta a suzy eima za tlypa a châ. Su ngiapa nata motlâh a châ
kawpa, alô laipa nata tilih athu kawpa Feet 30 rachhôh ta athupa yna châ ta, he
su he ahripa (khasôh) zy pahrâna supipa hawhta pachâpa a châ.
Lôdawh khih he kô 1940-pa rachhôh
tawhta Palâ beipa ta ochâ pachôsa ta, ama y tuana cha Chheihlu tlâh châ ta, ama
thlâ nohdi lâ a châ. Atahmâ ta ama yna he ama khihsa einona a châ. Tahmâ he
Odyh 60 hlei pahrâ ei ta, kha hlâta cha Motor chhao tlô leipa ta, kô 2012 pa
tawhta ama khih he Puhpa Kunal IAS DC, Siaha, hmahlana zawhzi nata râh
kyhpachâtuhpazy saiheina vâta Lôdawh dei châ leipa ta, Beinô chavah taihta
Leisadi (Balu) la theina su taihta a tlô hapa a châ.
Sâphao
(Chhaopi) he khahlâ ta cha â ngia kaw. Tahmâ deikua tilaipa nata noh kâhpa,
ziza athlapa heta vâro vaw parao ta, a su chhao vâro tlai paraopa a châ haw. He
Sâphao pangaina Beinô kaozy he a ngia kaw ta, a su tlô hlâ chhaota a chavah
kiah alô tlâhzy chhao he mo-ai â chhih vei kaw sai. A râhzy he palôhlie achhih
kaw ta, a chavahzy hra nai zualua ta loh lymâ ta, nohtla râhsâ lâ chhochhi cha
palôhlie â chhih kaw. A ngiakâ chavei-chachâh ta tho chi nano nano aduahpa hluh
kawpa nata pavaw ao nano nano sâhpazy chata palôhrupa miah a chakhei kaw. Eima
kaw mo awpa Chhaohpi mahnô mahpawzy ta ama pachâna/hmôna zie palôh liata miah a
chareisa kaw.
Speed Boat ta Minute 2o rachhôh a
hnaw lâ eimâ râ tawhta Sâphao cha tlô pi ta, tilih he vaw y pathao tua ta, he
tilih he lai kaw ta, â thu kaw hra. Khahlâ ta cha, Sâphao tilih vaw khai thei
awpa ta, a Ziza Mei-ôh patyuna su y ta, tahmâ deikua a raokei khai laih ha bâ.
A chavah liata dusawta ta ahiana chôta moh pi ta, ‘Sâphao opi’ ama tahpa cha y
ta, he su he eima mohpasia khiata cha alô yzie hnei kawpa ta ama khaipa he a
lyu kaw. O pha kawpa Building pangiapachâpa (design) hneipa tlai he lyu thlâh
ha ta, Architect-zy paryh chiehpa nata taochhyhpa a lyu kaw, pachâna lia chhao
rai ta, khasôh pahrâ n’awpa chhaota âhmie kawpa tlai a châ.
Lôpanô sâkha â lâ dâh yzie hnei
kawpa y heih ta, cha cha apahrâtuhpa beihchhona (azinô chôhkâ) ama tahpa châ
ta, a lyu kaw heih. Meikhuh puanazy taihta y ta, hmo no-âhchhih kawpa cha â hla
tawhta mopa ta ochhipipazy chhao lyu kaw ta, a mo pha kaw. Khahlâta Saopichoh
tilai lichih ta cha he tawhna heta meikhuh puapa chhao ama hmô tyhpa hawhta ama
reih. Cha leipa chhaota âhmie pasie kawpa roh nata sa chateipa ia-ô rohzy chhao
thei tyhpa hawhta ama reih hra. He lôpanô sahlao he a pizie a nano kaw sai ta,
â paryhparina dâh mopa chhao rai raita a ngia ta, hmo no-âhchhih kawpa chhao a
châ hra. Lô akhai thaipa ta hmo nothlahpa alyu kawpa ta ama khaipa he a lyu
kaw.
Phai râh lâ eima sie nota Ku
(Fort) zy angia pi ta, a chhôh liata Building rônah kawpa a pâhchhô zydua
zôthaipa ta alô liata ama khaipa, nohthlah nano nanopa, yzie hnei kawpa ta ama
khaipa he hmô tyh pi ta, mo thlâhthli hapa ta cha ama zôthaina patu thai’pa châ
vei. Anodeikua raichai eima moh ha nahta cha ama zôthaina â lâ pasia ngâsâ. Cha hawhpa tlai cha lyu kaw ta, he he âthaona
tawhta Khazohpa kumâ tlaima a châ ma, daihti a sie lymâpa liata noh sapa nata
avâ suapa alô atlô laihpa ta he hawhpa pizie a vaw pua thlâh hapa ma a châ ma
tahpa pahnothai a ru kaw.
Cha hawhna pyly chata alô lai
kawpa, Mei Balyh laipa tie tlai, a pizie lyu kawpa y ta, cha tlai cha Sâphao
ama tahpa cha a châ. Â lâzie zy, â reirânazie nata athyutô dâh rai rai Mei
Balyh he a lyu kaw tlai. Â hla tawhta
mopa ta Ochhi nata Opyzy lyu kawpa y ta, a mopha kaw. Cha tawhta bâhta a kaw
hnia via heih pi ta, lô âpahmaohpa chai taih saita asâhpa, â chamiehna dâh alyu
khaipa, feet 50 nata 30 feet rachhôh ta aseihpa nata kawhpa su, Sâphao apahrâpa
beipa ryureina su ama tahpa he tlô heih pi ta, no-âh â chhih kaw hra. Session
Hall-zy a lyu kaw hra. Sâphao su he a
ngia ta, piry kaw ta, thâtih chhao a hnei kaw hra. Eima mahnô nata mahpaw no
tawhta ama tly ngâh tu leipa nata a hi ama nâ tu leipa a châ.
He hawhpa su phapa nata motlâh
châpa Marapa râh liata eima hneipa he vâhnei a chhih hmeiseih ta, a râh zawpizy
ta pabohsana rai chhao eima hria via lymâ awpa a peimawh kaw. He Lôpanô â chahâna Tilih he Saphao tilih châ
ta, ti chyh no chhaota lâh 25 rachhôh â thu zôzawpa hawhta ama reih. Ngazy hluh
kaw ta, khahlâ ta cha he su liana heta cha saozy chhao vawh ngâh lihlâ leip’ei
ta, atahmâ deikua cha a hluh kaw khao nahta chhaota a ngia khao vei.
Khahlâ
ta cha a chheipâh he Azyh, Sawzaw, Taokie nata Sawsâ zy hluh kaw ta, tahmâ
deikua a sôh kaw bâ. He Balyh ama tahpa pâhchhô liana heta a khaoh y ta, khahlâ
ta cha he chhôh liana heta Taokie lai kawpa y ta, he Taokie he ano ta lao atlua
khao leipa ta Ra-awhzy ta a lao ama pie tyh tahpa ta miah ama chho. Alô
no-âhchhih kawpa nata angia kawpa a châpa vâta achô liazy kiah pi ta, nohthlahpazy
thata eimâ la. He suzy he mylâ hânoh ta cha ti lâpizy vaw tao aw ei ta, parao
pakeipa vaw châ khai h’aw ta, chavâta paraopakeipa a châ hlâta hmô cheingei
awpa a pha kaw.
EI RAMÂ
~ L. Beimokhai
Pachyh zâ he cha zâ hro zydua hlâta â di
patoh via tyh na ta. A chhâpa cha dyutlai lei kawpa nata sia lei kawpa ei châpa
tlai ta, awnanopa zawpizy khokheina to pachaina chôta KHP Leader ta einâ tly ha
hra tawh ei ta cha, ei hohpa tlyma, hoh leipa tlyma, a mylâpa pahânoh my he cha
dawh 5:30 Am liata ei thyu tyh cheingei awpa he a byuh tyhpa vâta a châ. He zâ
chhao he rei chiehpa hawhta thlaita a di na ta, ei pheizy a si para na ta,
khôhphei chô cha kia pâ ha na ta.
Khôphei chô tawhna chata ei
palôruhpazy thata a pakyh na ta, atazâ ei ramâ lâta ahy rimâ ma ei hmô heih aw?
tahpazy cha pachâ na ta. Khatinorai ta
ei my thei beih leipa nata mokuh ramâ ei khaih no maih ta ei mâ lâta khâ ei hmô
tyhpa cha he zâ lia chhao heta ei hmô heih cheingei nahta khâchâ pangiasa na
ta, ano sai cha pachâ thlâh ha na ta. Anodeikua he vâna heta zasâh manôh zydua
na sikhôh khuh vy, azâ chareih ta hmô na ta, khatino hmahta my thei tlôh leipa
na ta! Châhrasala, he zâ he cha â nano kaw, ei lôhdu nô khiama ei ramâ lâta ei
hmô aw? ei tah ngâ nota hmo hropa pi he tlao hmô ha na ta, cha ei ramâ lâta ei
hmôpa cha he hawhna heta vaw châ ta.
Mathlai chhaota zawpi hry liana chata â
chahraoh laihna chôta mohmia he pasaih laih na ta. Zawpizy cha amâ para kaw
saipa heta hmô na ta, a chhâpa deikua pahno hlei va na. Bazar lia chata
Motor-zy chhao a noh hro hlâta vaw hluh via syulyu ha ta. Taxi la awpa ei
chhuah ngânona chata ei viasapa ei pakyh kaw tyhpa he va hmô na ta, ano chhaota
thlai na vaw hmô hra ta, eimâ hmôpa cha eima tha chhao a pawh kaw. Khataih lâ
ma a vawh aw, tahpa ei hiahripa cha MADC Office lâ charei awpa â chhuahna zie
thlaita na vaw chho ta. Keima nata eima charei chhuahna â lyupa cha aly kaw pi
ta, thathyu kawpa ta â pazi laih ha pi ta.
Lâpi liana chata bielôhawhpazy reih laih pi ta, kei chata,
“Council lâ charei awpa he la ei ngiaroh kaw tyh, a chhâpa la Mara Autonomaus
District Council lia tlai na Tlaikao reih a hluh tu ha”, tah na ta. Ano chata,
“Chuah, MADC Office lâ na charei leina a rei kaw khiamaw?”, na vaw tah hra ta.
Eina palie dâh cha no-âh tah kaw na ta. “A vaw rei pâ thlâh ha hra” tahpa ta
palie heih na ta. Ano chata, “A su tlô tua pi ta, reipa hlâta a sia viapa ta na
hmô aw, tahmâ cha eima MADC Office liata Tlaikao reih thei awpa y khao vei
mâtâh! Marapa sawzy eima chi nata reih pabohsana kyh liata â hra kaw sai pi ta,
Council liata ahriapa Mara reih a cheih thai leipazy chhao khata thata achu ei
ta, cha hleikhô ta Executive Meeting ta MADC Staff zydua Office chhôh liata
Mara reih ngâlâh hmâh awpa ta bie pathlu ta. Cha hleikhô ta Tlaikao reih
ahmâhpazy chô liata a pasa kawpa ta hmah ama la lymâ tyh. A su tlô tua pi ta na
pahno thlâh ha aw”, na tah ta.
Cha hawhta ei viasapaw ta a rei ha
vâna chata MADC Office cha tlô para awpa cha a ngiatiah khao leipa na ta. A
reipa cha hmodopa a châ awpa cha pangiasa kaw hlei hra va na. Anodeikua, a rei
dâh kha a hmeiseih kawpa naihta pahnopasia para awpa cha ei byuh pachai.
Thathyu kawpa nata tlô awpa angiatiah lei kawna chôta bielôhawhpa hropazy reih
laih pi ta, daihti rei leipa liana chata MADC Office cha vaw tlô ha pita.
Noh hro zydua hlâta MADC Office
Gate eimâ ngiapa cha a ziza he â nano patlua kaw thlâh hapa heta pahno na ta. A
chhôh eimâ zâ ngiapa cha Office liata ahriapazy cha vaw sia ngâsâ sai thlâh ha
ei ta, ahyrai he zawpi châta he Office liata atyuhpa ama châpa â pahnopasia
ngâsâ sai ei ta, â palai hmiphaohpa nata âdaoh ru kawpazy chhao vaw y tlâ hra
vei ei. Ahyrai, eimâ daohpa nahzy cha vaw sia ngâsâ sai ei ta, eima tao awpazy
cha buakha hlâ heta eima vaw taokhai lymâ thlâh haw. Hnôhlâ hawhta MADC Officer
nata Staff nahzy â papisa kaw tyh ei ta, adaoh ama ru kaw tyhpazy kha hmô awpa
rai vaw y khao leipa ta. Ei viasapaw hnohna chata, “Noh hro dia maw a lyu lei
kaw, Officer nata he MADC liata ahriapa nahzy he dia maw noh hro ama lyu lei
kaw, noh hro kha cha amâ palai kaw tyh mâmaw, atano dia maw areisina nata
pahneisilina chô saita he MADC Office he
a bie thlâh haw?”, tahpa ta hiahri na ta. Ano chata, “Aw, he Office lâ na kaw
charei leina a rei tu hapa vâta khâpa hmahta na pahno khao vei he zaw! Tahmâ
cha he Office liata amâ tyuna chhâpa nata he liata hria awpa ta amâ ngia theina
chhâpa he â pahnopasia kaw sai ei ta. Âmo hawhta khokheituhpa hnei ei sala, ama
raihria hawhpa ahria thei awpa ama hluh kaw, tahpa nata ahy ta tlyma a khokhei
kaw vâta he Office liata ahria theipa ama châpa apahnopasia kaw sai ei ta. Cha
hleikhôta zawpizy châta hria awpa ta he su liata âtyuhpa ama châpa â pahnopasia
kaw sai ei ta, zawpizy he ama za kaw sai mâtâh…”, tahpa ta na chho ta. Cha bie
ei theipa cha aly ngâsâ thlâh ha na ta, eima râh châta cha ‘AHRANA’ a vaw tlôpa
hawhta ei pachâ.
Ei viasapaw ta a rei chiehpa hawh
tlaita MADC Office liana chata Tlaikao reih thei awpa he vaw y rai rai leipa
ta. Noh hro liata tlaikao reih sai khiama a hmâh ei tah tyhpazy chhao khata
Mara reih sai he vaw cheih ha bâ ei ta. Ei no lâta za-âh ta, ei tha he a thyu
ngâsâ.
Chadei chhao châ vei, Mara
Autonomous District Council a châna hawhta Marapa a châ leipa nahta Mara reih
athaileipazy cha he su liata nata MADC ry liata rai la awpa raita amâ chhuah
khao leipa thâtih ei theipazy chata thathyuna thata na pie ta. He Mara chi nata
pho maniah padua ta rei â ngiah ngâsâpa maniah apietuhpa KHAZOHPA palôh chhao
eima patlâh pathao ha bâ aw, tahpazy thata pachâ na ta, ei tha a thyu ngâsâ.
Eima hnôhlâ liana khata cha Mara
sawzy pi byuchhiahpa kheihawhpa vâta tlyma MADC Office lâ eima kaw charei
daihti liata Tlaikaopa tlyma, Pypa ma ama châ sualua tly, Tlaikao reih ta
maniah a vaw chhy ei ta, maniah amâ vaw palaithlu kaw tyhpazy kha eima palôhzy
vaw pasa kaw tyh ta, “Kei, Marasaw ei ngia thei leina su liata, nama Vote ama
khohpa vâta rai ama chapiepa tlai namâ palai kaw hra bao”, tahpa ta ei
palôhrupa ta a vaw paphôh ngâ tyhpa hawhpa zy kha la hmô awpa y tlâ khao vei.
MADC Office cha reichiehpa hawhta
Marapa châna â lâna supi chaipa vaw châ ta. Sawkha rai ahriapa amâ reisi chaina
su vaw châ hra ta. Zawpizy chhaota ama pangai chaipa nata, ama thlalôhna supi chaipa chhao a vaw châ hra. Marasaw kheihawhpa kyh liata
rairuna atyhpazy ta ama pangai chaipa su vaw châ ta, “Kei la, na pie khoh hlei
vei ei, âmo py châ tlôh leipa na ta”, tahpa nata, “Ano la keimo py châ vei”,
tahpa reikahzy he thei awpa rai vaw y khao hra leipa ta. Election zizazy nata
apathluana palôhrupazy cha he su tawhta a chadai papua hapa a châ zie ei
viasapaw ta eina chhopa cha ei palôh he za tlâh tu ha ta, thata lâh ngâ kaw
awpa he ei kho pâ ngâkaw.
Cha hawhta bielôhawhpazy nata eima MADC chôchâhzy reipâna chô chata eima
hmotao awpa cha vaw tao khai ha hra pi ta. MADC Office cha apalaikhei kawna
chôta vaw puasai ha pi ta. Eima hmotaopazy liata eima hlaotloh kawpa vâta nata
eimâ hnabeiseih pha leipa pita eima MADC Office a vaw y thlâh hapazy cha
bielôhawhpa ta vaw reih lymâ pi ta, Siaha Traffic Point eima za tlô chyta liata
buakha eimâ pahâ chhôhta ei nawhta heta, “Thyu bâ tyh, KHP Pakhy â daih ha”,
tahpa ta na vaw pahra ha ta. Sana dawh ei za mohpa cha Dawh 5:30Am he vaw châ
ta. Thlai thyu na ta, KHP pakhyna lâ cha khy ha na ta.
Machâ reih
1.
Chaw : Rilâhpa
2.
Chhânô : Chhâ (Daihti)
3.
Châdi : Châ, châpaphaopa, châropa
4.
Châhdi : Lyu sâh tai khaina daihti
5.
Cheihdô : Abei, khih beipa
6.
Cheihdôripa : Abei hlôpa,
abeipa saw
7.
Chhivaw : Abei zuah laihsa chhithaipa
8.
Chhivawhronô : Abei
zuah chhithai ngaitapa
9.
Chyuh : Hiah, lahpinô châta hiah (hnei, ati)
10.
Chhôhhno : O chhôh
Mara
reih rozie dopa
Khao
(m) : A chao lâ â khao
(Verb)
Khao
(r) : Tao khao khâ (Adv)
Khaoh(d) : A khaoh a vieh (Noun)
Eina khaoh (Verb)
Ei ky eina khaoh (Verb)
Khai(m) : A tao khai haw (Adv)
Khai(r) : Alô a khai (Verb)
Khaih(d) : Mei-ôh a khaih(Adj)
Khei(m) : Tavia nie’pa a pakhei
mah y.
Khei(r) : Sôh a khei (Verb)
Kheih(m) : Akheih ta a sie(Noun)
Khia(m) : Â khia kaw (Adv)
Khia(r)
: A khia lymâ (Verb)
Khiah(d) : Na tao khiah a pha (Conj)
Khie(m) : A hykua â khie (Verb)
Khie(r) : A khie khao khâ (Verb)
Khieh(d) : A khieh kaw (Adj)
Khua(m) : Sâh khua kha a pie (Noun)
Khua(r) : Lôkâh khua lia â duah (Verb)
Khuah(d) : Khuah a reih ha tyh (Adj)
SOCIAL
MEDIA NATA THYUTLIAPAZY
~LS. Beihropha
Camp : New Delhi
Social media eima tapa heta a pahlypa hluh kawta, chazy cha za reihpasia via tuapa a zâ
chhuah sih la.
1.
NEWSPAPER: India
râh liata thâtihbu (newspaper) ama print
tua chai kô cha 1674 Bombay (Mumbai)
liata kha châ ta, cha khai tawhta kô
1772 liata Madras ( Chennai) liata print heih ei ta. Kô 1780 liata Calcutta
(Kolkata) ta pazi heih ta. Daihti vâropi vaw sie heih ta, kô 1927 liana khata
News Agencies chhao India râh liata
padua pathaopa achâ hra.
2.TELEVISION: Televisions Broadcast India râh liata
âduah tua chaina cha September 15, kô
1959 a châ. He daihti no he All India Radio (AIR) Delhi station tawhta programme sâno ngâlâh ama pie papua tyh, dawhkha chhôh rairie. Noh nata daihtizy vaw sie lymâ
ta, kô 1972 pa ta Mumbai liata paduapa vaw châ heih ta, kô 1975 liata cha
Calcutta, Chennai, Lucknow zy liata chhao ama vaw padua lymâ hra . Kô 1975
taihta khala India râh liata Doordarshan
Channel ngâlâh a y chy.
3. RADIO: Radio India râh liata a hmiatua chai
awpa ta Radio Club of Bombay zy ta June
kô 1923 liana khata ama vaw padua hrapa
achâ. All India Radio he khizaw liata media organisation lai chaipa py a châ hra. Regional stations 105, Local
stations 65 ,Vividh Bharti Broadcasting 3 , Reih 23 nata FM radio 18 channel zy
ama hnei.
4. INTERNET: Internet online newspaper, e-mail,
Instagram, WhatsApp, Twitter, Facebook, YouTube etc zy heta eima yna khizaw he apahly tah sih la rei chhei ngyu ma
pi. India râh chyhsa he 1.35 billion hawhta
reipa châ pi ta, eima Mizoram chaki kawpa zy chhao atahmâ cha social media
heta maniah apahly khai ha bâ hra.
India râh liata, internet he kô 1986
liana khata cha (GIAS) The Gateway Internet Access Service ry liata Mumbai, Delhi, Chennai, Kolkota, Pune,
Bangalore zy ta vaw hmâh pathao ei ta, thla 6 chhôhta (VSNL) Internet Service zy ta 10,000
subscribers ama hnei hmâ hra. Broardband Internet he kô 2004 pa ta
pathaopa châ ta, mobile phone sim 3G
chhao kô 2010 pata activate pa a châ
hra. Daihti vaw sie lymâ ta 4G chhao kô 2012 tawhta cha hmâ pathaopa a vaw châ hra.
Khi
a chô liata eima palâsazy khi ta eima
nohto hro liata a phana nata a chhiena lâta eima hmâna dâh reih awpa a hluh
kaw, a viapachai ta ei thyutlia heihpa zy
hnohta. Atahmâ he Mara râh liata chyhsa a ypa cha 60,000 hawhta pachâpa
eima châ. Nohto ta thyutliapazy hry
liata smartphones ahmâhpa pôh via lymâ pi ta, Mara thyutlia smartphone ahmâh
leipa he y khao ma pi tah sih la ei
reichhei nahta pangiasa va na. Siku hawti py 8 tawhta a chô lâ la mobile phone
hria eima thai khai. Call, message,
internet, etc hria dâh chhao eima thai khai hra. Anodeikua a hmâ dâh liata
deikua eima thai leina hluhpi reih awpa a y. Chazy cha a point ta eima za reih
laih awpa châ sala.
1. ECONOMY PARAOTUHPA: Smartphonezy hnei hra sih la,Top up dâhdei ry n’awpa chhao a hnei leipa he Mara thyutliazy hry liata
eima hluh via thlyu aw. Thyutlia a hluh viapa pi he rai chhao hria hoh lei ta
achie ta nôpaw hria chiehpa ahly ta niekheipa
eima châ. Keima he arohtuhpa chhao he siana hnei hra va na. Eima râh liata 4G a
active tawhta chhochi cha Top Up dâhdei chhao maniah â vaw daih khao leipa
ta, Internet pack vaw byuh pâ heih ta a vaw bua kaw ty. Thlakha chhôhta
â daikhyh kawpa ta y awpa ta cha
approximately ta Rs 300 zy vaw byuh ha ta, biechhona liata balance pahryuh kawpa nah chhochhi la eikha ta Rs 200
mâzy khoh ei ta, eima thlakha mobile expenditures cha Rs 500 khôlâzy sai a vaw
châ ha bâ. Achuhaipa nô nata paw phusâ ahlypa châta cha eima economy paraotuhpa
a châ hmeiseih.
2. HNATLÂHNA A PARAO : Social media nata Internet zy a tlô
hlâta eima nôpaw daihtizy za saipakhuapa ta, atahmâ ta eima thyutlia lâhpazy he
heta mo phaleipa hri veipa ama hluh kaw.
Mo phaleipa hri he pihkheipa hluhpi y aw ei ta, anodeikua PC games nata mobile
hriapa ngâkheina vâta mo phaleipa mobaina leita châ chhao reih thei khao ma pi.
Viasa apakyh ta bielôhawhpazy reihpa hlâta cha eima daihti hluh viapa cha
computer games, social media etc liata hmâ hluh via pi ta. Eima viasa nata
chhôkha y lâhpazy nata apakyh khao leipa pita he vâta thokha cha yrupa ta
depression zy hnei ei ta, hawti kaw tlôh ta stress a hneipazy eima hluh kaw bâ.
Mood swing zy chhao a tlôkhei hra.
3. EIMA DAIHTI NIETUHPA : Internet khizaw liata pahrâpa châ pi ta,
hmoto he a rai nao ta theater lâzy vawh byuh leipa ta a rai nao kawpa ta online
tawhta movie zy moh thei pi ta, Instagram, Facebook, WhatsApp zy vaw y ta, a lôhawh
tah pi ta eima yru papai n’awpazy ta hmâh pi ta, anodeikua hmo productive kawpa
eima hro liata tlôkhei hmeiseih vei. Marasaw social media hmâpa ta phusâ niebaw
tlua n’awpa nata chhôhkha chyhna Khi social media hmâpa ta athôhkhei kawpa he
eima y nahta pangiasa âchhih vei. Eima vaw y hapa chhaota kupazah khi dâhdei
hmahta châ m'pi. He vâta a phapa ta eima pachâ khiah eima daihti sôh kawpa
maniah nietuhpa a châ. Japan bieso ta “time
is more precious than money” ama vaw tahpa he â do kaw. Nohkha ta
dawh 24 hnei chyu pi ta, athai sopa nahzy ta ama research tawhta ama hmô
papuapa cha keimo generation asie ngâhaipa thyutlia thokha cha dawh 24 liata
daw 10 chhôh online liata daihti hmâhpa ama y. Eima hmialâ liata rai hmô thei
awpa nata chhôhkha chyh thei awpa ta maniah pachhuanohtuh awpa, châzy reih hoh
khao leipa pi ta, eima daihti sôh kawpa a hluh viapa cha Games, Online Movies,
Korean Serial Drama, YouTube etc liata
eima hmâh khai. Eima daihti sôh kawpa maniah a nie hluh ngâsâ.
4. THATHINA A TLÔKHEI : Eima reih chiehpa hawhta Internet a vaw y tawhta cha hmoto he a rainao ta,
anodeikua Internet a pua hlâta eima nôpaw, eima mahnô mahpawzy daihti kha za
saih pakhua sih la, atahmâ generation hlâta tiama via ei ta, kha tiamana hro
atanoh Internet chhâ liata chhao amâ chakaih. Keimo atahmâ ta generation liata
thyutlia sapha kawpa nata pôraoh chhao â tlai kawpazy pi heta rai chyh nawh
kawpa chhao hria hoh khao leipa ta châ minute 30 chhôhta eima reihpazy he raihria
pasa kawpa hawhta a hmôna eima hnei. Beihchho, o pathaizy tao awpa hlâta la
Facebook, whatsapp, Instagram, games etc zy eimâ tlyh via. Eima nôpaw ta phusâ
hyhkha hryuhpa ta College zy kiah pi ta, class a chiepa ta tlâ eima kiapazy
chhao he rai pasapa hriapa hawhta a pachâ pi ta, class liata chhao lecture
notes zy dâhdei chhao hmahta roh hoh khao m’pi. Notes patlypa chhao hoh khao leipa
pi ta, material dâhdei hmahta eima screenshot lei khiah camera ta zy a nothlahpa
tlâ eima la bâ. He vâ heta writing skills liata chhao eima tla pahnai kaw.
Eikha cha 2nd Semester ei chu no châ ta, thlakha chhôh tlai ta
writing a vaw practice khao leipa ta y na
ta, assignment hyutuhpazy ta maniah ama piepa vaw roh’pa ei chhuahpa cha, ei ku
lâchakâ chhao â do thai khao leipa ta, seilakohpa speed hawhta ei kuzô cha
dusaw ta, keima liata hmo pachâna â vaw ngiapa cha practice a peimawhzie nata
notes zy roh ngâthlât awpa peimawhnazie he a châ.
Âthaona
lâta ei vaw reipa hawhta Internet phana he za roh sih la roh tiah awpa châ vei.
He châpaw liata ei vaw highlight khohpa deikua cha eima hmâchheina dâhzy vaw
reih hluh na ta. Areituhpazy ta rie vaw pachhaih thai u la. Social media nata
Internet hro hro he phana kao hluh ta, eima hmâhthai khai awpa châ ta, a hria thai
leipazy chhaota eimâ chu awpa a châ. Anodeikua vaw tah hei tuah sala- ahmâna
dâh he keimo achuhaipa nata thyutliazy pita la eima balance thai kaw awpa a byuh.
Chalei khiahta la hmialâ liata IAS, MCS, Doctors, Scientists, Pastors etc châ
awpa eimâ chhuahna zydua maniah pakhâtuhpa a châ pathlei tlamaw aw.
FOR GOD AND MARALAND
MARA
CULTURAL MEET EI 1-NA
TIPA (V) LIATA
~ T.A. Chhôhu
Râh nôpawpa nata MTP HQ
chhihthatuh penawh palôh liata Marapa Lâ nata Hla pasôna nata cheihchalo khohna
vaw pua lymâ ta, Mara Cultural Meet hnei awpa ta ama vaw pathlu. He daihti
(1985) nota Mara Autonomous District Council liata Chief Executive Member Puhpa
S. Vadyu nata a hrialâhpazy, Puhpa Vabeiha Hlychho, DI & PRO nata MTP HQ
hriaparaohpa ta ei no ei thôh tlai ahmaohpakhypa ta târi 07.12.1985 liata
Cultural Meet hnei awpa ta vaw paryhsa ei ta, Chief Guest châta Mizoram Chief
Secretary apahawhpa a châ hra. Puhpa Vabeiha Hlychho nata Puhpa TA. Chhohu cha
Tipa (V) tlyliah liata atyuduana nata tobina chôchâh liata Plan & Estimate
tao awpa ta raopa ama châna hawhta, a dôhna (fencing) zy, Poh-rai ngiapa zy,
Gate zy, chyhsa peimawhpa atyuna awpa (Stage) zy, lâh awpazy yna nata ama lâ
n’awpa su zy ‘Plan’ tao khai ei ta, he Plan & Estimate he Chief Executive
Member ta â pykhei tawhta he hawhta siekhei awpa ta hmahlapa a châ. Ahmâ n’awpa
su Tipa (V) tlyliah dôhna dâhzy mokhei awpa ta Puhpa TA. Chhohu sie chhielie
awpa ta tuapa châ ta, ano (TA. Chhohu) cha a Scooter liata Puhpa Vabeiha
Hlychho ta Petrol Litre 5 (sâpangawh) a rypa khai tawhta a sie. Tipa tlyliah
cha tho-âpa 4"x3"x12" tôh hmâpa ta latho poh ta vaw dôh khai ei
ta, he he â lâna dâh â ngia âh leipa vâta paphiesa khaipa a châ. MTP Member
tiama viapa nata Forest Staff zy ta Rahvaw (Ramawh chi kha), Diary vaih tikhaoh
hnawh liatahpa chhawh parapa ta Tlyliah cha yzie hnei kawpa ta dôh pathipa a
châ. Tlyliah angiana Ochhi ( Gate) he a
eihhrâhpa ta tao (Plan) pa châ ta, a
tobina poh chhao bieh khai tawhta a pasy ta pasypa châ ta, a rai a ru pâ
kaw. Rôh râhpa, vyhpa nata a saihpa ta â tôh lâta i-âhpa châ ta, zakhei â chhih
lei kaw. Tlyliah he pathaih ngâsâpa ta phipa châ ta, sipopa pyuh tlakaihpazy
chhao hao khaipa a châ. Plan & Estimate khô lâta Thâtihbu chyhsa (press)
nah atyuna awpa su chhao a noh-eih tlaita Dawhkâh chhaota taopa a châ hra (He
daihti liata zawpi ahmaohpakhyna su liata thâtihbu chyhsa châta atyuna
eihhrâhpa tao tua chaipa a châ thlyu aw).
Cultural Meet a ei 1-na a châ vâta
tlyma zawpi zydua thathyu kawpa nata thapawh kawpa ta apachhuahpanohtuh penawh
baokhâ ei ta, palôhtlâh â chhih ngâsâ. Hlâno Marapa lâ nano nanopazy pamosa
awpa ta hruapazy lâh pha kaw sai ei ta, he hry liata zawpi mo la kawpa nata
zawpi phuh nâ kawpa cha Tisi khih tawhta nôtlohpa nata pawtlohpazy ta hlâno
atobi dâh do kawpa nata hmeiseih kawpa ta ATHIH LÂ ama lâpa kha a châpa ta â lâ. Chyhsa hluh via châta
cha ama ei 1 (kha) hmôna châ thlyu aw ta, liathih kavoh niena chôta ama mohpa a
lyu kaw. Zawpi moh penawhzy chokaro achalihpa ta ama dia sili ha. MTP Member
satlia-laihsazy palôh pahnie kawpa Puhpa J.R. Sanga Hla ‘Tlâhpi tawh vapiati pasohpa naizualua ta a lona. Cha-aw chalaihpaw bâ
hra ei si, Mara sawzy laihna su,’ tahpa Saikao MTP zy ta ama sapa kha he
daihti ahmâhpazy palôh lia la a châh ngâthlâh thlyu hra aw. Lâsopa dei châ
leipa ta, paro-pasyupa lâchhâh chhao pamosapa châ ta, Siaramo tôpa zy, Châ-ei
tôpa zy, Ôkarao totâ topa zy nata Tlaipi tôpa zy nahthliepa châ ta, lymâzy
chhao a rakhapa taopa a châ hra. Hezy he lymâ ala/daopa ama châ. Siaramo tôpa
liata Puhpa Nôhro Hmôkô, New Colony Siaha châ ta; Châ-ei tôpa liata Puhpa S.
Tlachai, Zyhno nata Ôkarao totâ liata Puhpa B. Tekô, Zyhno zy ta ama dao.
Cultural Meet patohpatiatuh penawh
palôh liata thyutliapazy Hlasana kyh liata palaiseihsa khona a lai kawpa vâta
Hlasa ataopasuana pachhuahpanohpa châ ta, he hla asapasuana liata Ls. S.
Ngodei, Tipa ta lymâ 1-na dao ta, Mara chanô hlasathaipa hry liata a kaw khaih
phapa ta Cassette tao tuachaipa, a ao Tape Record tawhta eima nahthlie
tuachaipa a châ.
He Cultural Meet lia heta nôpaw
khochhihpa hluhpi ahlao ei ta, âmo hleikhô ta satlia-laihsa hluhpi Tisi, Saikao
nata Zyhno tawhta ahlao ei ta, Cultural Meet hlao patlohsatuh chaipa chhao ama
châ hra. He liata ngiatlâh châ kawpa miakha cha Mister nata Miss Cultural Meet
atlyhpa he a châ. Tovyuh piena chôchah liata ama tao awpa mody kawpa ta a taopa,
ama hmisâ nata pôraoh chhao zakheichhih leipa atlyna hneipa châ ta, chapaw
tawhta J. VACHYU, Tisi nata chanô tawhta ESTHER, Zyhno zy atlyhpa ama châ. He
atlyhpa he Miss Mara atlyhna lâhaw chhawhtuhpa a châpa ta â lâ.
Khichhai Laipa (Chief Guest) châta
Mizoram Chief Secretary apahawhpa cha â mâ leipa vâta Puhpa Haukhum Hauhzel,
IAS, Secretary to Govt. of Mizoram ta a hmâkhei. Daihti chhâna liata lymâzy
raipapua awpa ta Puhpa BT. Sanga, IAS, Deputy Commissioner, Chhimtuipui
District, Siaha ta a hmâkhei hra.
Lâpa nata daihti hmâna zydua he
Video nohthla lana ta lapa châ ta, Puhpa K. Lalreia, Information Officer, Directorate
of Information & Publicity, Aizawl tawhta a vypa ta phahnaingiah kawpa ta a
la lymâ. He he Mara râh liata Video Camera hmâna hmiatua chaipa a châ hra.
Hlâno mahnô-mahpaw lâ nata hlazy
he Marapa miah syhpakhytuh chaipa miakha cha a vaw châ tlaipa ta â lâ.
Source: Board of Mara Literature, MADC, Siaha.
Comments
Post a Comment